ભારતની અદાલતોમાં 4.44 કરોડ કેસો પેન્ડિંગ, જેમાં 36.57 લાખ કેસો મહિલાઓને લગતા!

એક તરફ દેશમાં મહિલાઓ વિરુદ્ધના ગુનાઓ સતત વધી રહ્યા છે. બીજી તરફ, અદાલતોમાં આવા કેસોનો નિકાલ ઘણો ધીમો છે. નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડેટા ગ્રીડના તાજેતરમાં જાહેર કરાયેલા આંકડા આ સમગ્ર મામલાની સત્યતા દર્શાવે છે. આ રિપોર્ટ અનુસાર ભારતીય અદાલતોમાં 4.44 કરોડથી વધુ કેસ પેન્ડિંગ છે. જેમાંથી લગભગ 36.57 લાખ કેસો માત્ર મહિલાઓ સાથે જોડાયેલા છે, જેમના માટે હજુ પણ ન્યાયની રાહ જોવાઈ રહી છે.

નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડેટા ગ્રીડ એ 18,735 જિલ્લા અને સબઓર્ડિનેટ કોર્ટ અને હાઈકોર્ટના આદેશો, ચુકાદાઓ અને કેસની વિગતોનો ડેટાબેઝ છે જે ઈ-કોર્ટ પ્રોજેક્ટ હેઠળ ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ તરીકે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે. આમાં સંબંધિત જિલ્લા અને તાલુકા અદાલતો દ્વારા નજીકના વાસ્તવિક સમયના આધારે ડેટા અપડેટ કરવામાં આવે છે. તે દેશની તમામ કોમ્પ્યુટરાઇઝ્ડ જિલ્લા અને ગૌણ અદાલતોની ન્યાયિક કાર્યવાહી/નિર્ણયો સંબંધિત ડેટા પૂરો પાડે છે.

પેન્ડિંગ કેસોમાં ઉત્તર પ્રદેશ સૌથી આગળ 

અદાલતોમાં પડતર કેસોની વાત કરીએ તો, આ આંકડાઓ દેશના ટોપ-20 રાજ્યોને લઈને 6 ઓક્ટોબર, 2023 સુધીની માહિતી આપે છે.

જો રાજ્ય પ્રમાણે જોવામાં આવે તો સૌથી વધુ પેન્ડિંગ કેસ ઉત્તર પ્રદેશની કોર્ટમાં છે. જ્યાં 7,90,938 કેસ પેન્ડિંગ છે. આ યાદીમાં મહારાષ્ટ્ર બીજા સ્થાને છે, જ્યાં 3,96,010 કેસ ન્યાયની રાહમાં છે. બિહારમાં આ આંકડો 3,81,604 આસપાસ છે, જ્યારે બંગાળમાં 2,60,214 અને કર્ણાટકમાં 2,22,587 કેસ ન્યાયની રાહ જોઈ રહ્યા છે.

 હવે કોર્ટમાં આટલા બધા કેસ શા માટે પેન્ડિંગ છે તેનો જવાબ પણ કાયદા મંત્રાલય અને નેશનલ ન્યુ જ્યુડિશિયલ ડેટા ગ્રીડ દ્વારા કરવામાં આવેલા અભ્યાસમાં મળી શકે છે. આ કારણોમાં કોર્ટમાં પોલીસની ભૂમિકાનો સમાવેશ થાય છે. આ અભ્યાસ મુજબ મોટાભાગના કેસોમાં પોલીસ ચાર્જશીટમાં વિલંબ કરે છે. કોર્ટમાં તપાસનો સમય વધારવાની વારંવાર માંગણી કરવામાં આવી રહી છે. એટલું જ નહીં, ઘણી વખત ચાર્જશીટ ફાઈલ કરવામાં આવે ત્યારે પણ કોર્ટમાં દસ્તાવેજો રજૂ કરવામાં આવતા નથી. ચાર્જશીટ દાખલ કરવામાં આવે છે, પરંતુ નીચલી અદાલતો વારંવાર લાંબી તારીખો આપે છે. જેના કારણે ચાર્જ ફ્રેમ કરવામાં સમય લાગે છે. આ સિવાય પોલીસ મહત્વના સાક્ષીઓને કોર્ટમાં રજૂ કરી શકતી નથી.

 વિલંબનું એક મુખ્ય કારણ છે કોર્ટમાં વકીલોની ગેરહાજરી. જો આ આંકડાઓ પર વિશ્વાસ કરવામાં આવે તો લગભગ 45 ટકા કેસમાં વકીલો કોર્ટમાં હાજર થતા નથી. કે આરોપીઓ જામીન મળ્યા બાદ કોર્ટમાં આવતા નથી અને ફરાર થઈ ગયા હોય છે. 7 ટકા કેસમાં ઉપલી કોર્ટનો સ્ટે છે. આંકડાઓમાં ફોજદારી અને દિવાની બંને કેસનો સમાવેશ થાય છે. કોર્ટના વારંવારના પ્રયાસો પણ બિનઅસરકારક સાબિત થાય છે.

પોલીસને મહિલાઓ વિરુદ્ધના ગુનાઓ પ્રત્યે સંવેદનશીલ બનવાની સલાહ 

સુપ્રીમ કોર્ટથી લઈને દિલ્હી હાઈકોર્ટ સુધી, ઘણી અદાલતોએ તેમના નિર્ણયોમાં કહ્યું છે કે પોલીસે મહિલાઓ વિરુદ્ધ ગુનાઓ પ્રત્યે સંવેદનશીલ રહેવું જોઈએ. જિલ્લા અદાલતોમાં ઝડપથી નિકાલ થવો જોઈએ, જેથી શક્ય તેટલી વહેલી તકે ન્યાય સુનિશ્ચિત કરી શકાય. એટલું જ નહીં, નિર્ભયા કેસ બાદ સુપ્રીમ કોર્ટે દેશભરની અદાલતોને મહિલાઓ પ્રત્યે સંવેદનશીલ બનવા કહ્યું હતું. આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે પોલીસને છ મહિનામાં કેસનો ઉકેલ લાવવા અને મહિલાને ન્યાય અપાવવા માટે પણ સૂચના આપી હતી. પરંતુ તેની કોઈ ખાસ અસર જોવા મળી ન હતી અને મહિલાઓ વિરુદ્ધ અપરાધનો ગ્રાફ ઝડપથી વધતો રહ્યો હતો.

નેશનલ ક્રાઈમ રેકોર્ડ બ્યુરો (NCRB)ના રિપોર્ટ 2021 મુજબ દેશભરમાં દરરોજ બળાત્કારના 86 કેસ નોંધાયા હતા. તે જ સમયે દર કલાકે મહિલાઓ વિરુદ્ધ અપરાધના 49 કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. આ વર્ષે બળાત્કાર સંબંધિત કુલ 31,677 કેસ નોંધાયા છે, જ્યારે મહિલાઓ વિરુદ્ધ અપરાધના કુલ 4,28,278 કેસ નોંધાયા છે. વર્ષ 2020માં બળાત્કારના કુલ 28,046 કેસ નોંધાયા હતા.

ઉલ્લેખનીય છે કે 2012ના નિર્ભયા કેસે સમગ્ર દેશને ચોંકાવી દીધો હતો. આ સમય દરમિયાન લોકો મોટી સંખ્યામાં રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા હતા અને ઘણા ઉગ્ર દેખાવો પણ થયા હતા. લોકોના આક્રોશના પરિણામે તત્કાલીન ફોજદારી કાયદામાં સુધારો કરીને ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા હતા. સરકારે આ માટે ઘણાં પગલાં પણ લીધાં, પરંતુ આજે પણ સ્થિતિ એવી જ છે. મહિલાઓ વિરુદ્ધ ગુનાની ઘટનાઓ ઘટી રહી નથી, ઉલટું વર્ષે વર્ષે ગુનાખોરીના બનાવો વધી રહ્યા છે. પરિણામે અદાલતોમાં વર્ષોથી પડતર કેસોનો નિકાલ પણ સમયસર થતો નથી. આ પરિસ્થિતિ ન્યાયની આશાને મારી નાખે છે, જેના કારણે ગુનેગારો નિર્ભય બની જાય છે.