OBC Politics: પછાત ક્વોટા માટેની લડાઈ હવે ચૂંટણીનો મુદ્દો

ભાજપનાં ફાયર બ્રાન્ડ નેતા ઉમા ભારતીએ મહિલા અનામત પર ભાવિ લડત શરૂ કરી છે. ઉમા ભારતીએ મહિલા અનામત બિલમાં પછાત વર્ગની મહિલાઓને ક્વોટા ન આપવા પર નિરાશા વ્યક્ત કરી છે. તેઓએ દલિતો, આદિવાસીઓ અને પછાત વર્ગો તેમજ પછાત મુસ્લિમો માટે અડધી બેઠકો અનામત રાખવાની માંગ કરી છે. તેમની ચિંતા કારણ વગરની નથી.પછાત વર્ગના ઘણા નેતાઓ સતત કહેતા આવ્યા છે કે જો પછાત વર્ગની મહિલાઓ માટે અલગ કવોટા નહીં હોય તો લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં ઉચ્ચ જાતિનું વર્ચસ્વ ફરી એકવાર વધશે.

હવે સવાલ એ ઊભો થઈ રહ્યો છે કે શું રાજકારણ પર પછાત વર્ગનું વર્ચસ્વ ખતમ કરવા માટે મહિલા અનામત મોટી રમત બની શકે છે.અત્યાર સુધી રાજકીય અનામતની ગેરહાજરી છતાં લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં પછાત જાતિઓની સંખ્યા વધી રહી છે. પરંતુ વસ્તીના પ્રમાણમાં સંખ્યા હજુ પણ ઓછી છે. પછાત વર્ગના નેતાઓનું માનવું છે કે જો મહિલા અનામતમાં અલગ ક્વોટા નહીં હોય તો મોટાભાગની બેઠકો ઉચ્ચ જાતિની મહિલાઓને જશે અને પછાત નેતાઓનું રાજકીય સપનું અધૂરું રહી જશે. શિક્ષણ અને સામાજિક પછાતપણાને કારણે બહુ ઓછી બેઠકો છે. પછાત જાતિની મહિલાઓ રાજકારણમાં સક્રિય છે.

1993માં પંચાયત, જિલ્લા પરિષદ અને મ્યુનિસિપલ સંસ્થાઓમાં મહિલાઓ માટે અનામતનો કાયદો બન્યા પછી પણ પછાત વર્ગની મહિલાઓ મોટી સંખ્યામાં રાજકારણમાં પોતાને સ્થાપિત કરી શકી નથી. સામાન્ય રીતે, રાજકારણમાં પ્રભાવશાળી પરિવારોની મહિલાઓ જ અનામત બેઠકો પરથી જીતે છે. સ્થાનિક સ્તરે, તેમના પતિ અથવા પુરુષ પરિવારના સભ્યો તેમના નામે કાર્ય કરે છે. આ મહિલાઓ માટે વિધાનસભા કે લોકસભાની ચૂંટણી જીતવી સરળ નહીં હોય જ્યારે ઉચ્ચ જાતિની મહિલાઓ સરળતાથી જીતી શકે છે. રાજકીય હારથી બચવા માટે જાતિ આધારિત પક્ષોએ પણ આ બિલને સમર્થન આપ્યું અને લોકસભામાં તેને પાસ કરાવ્યું, પરંતુ તેમની રાજકીય શક્તિ ઘટવાની દહેશત હજુ પણ છે.

ઓબીસી ક્વોટા વગર બિલ કેમ આવે છે?

લોકસભાની સંસદીય સમિતિએ 2010 પછી કહ્યું હતું કે પછાત વર્ગની મહિલાઓ માટે અનામત પર વિચાર કરવો જોઈએ. પરંતુ જે પણ પક્ષ સત્તામાં હતો તે પછાત ક્વોટા માટે તૈયાર નહોતો. વાસ્તવમાં ઉચ્ચ જાતિઓને મહિલા અનામતમાં પછાત લોકોનો ક્વોટા પસંદ નથી. પછાત વર્ગો માટે ક્વોટા હોવાનો સ્પષ્ટ અર્થ એ થશે કે ઉચ્ચ જાતિઓ રાજકીય રીતે નબળી હશે. લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં તેમની સંખ્યા ઘટી શકે છે.

કોંગ્રેસ હવે સત્તામાંથી બહાર છે અને ઇન્ડિયા ગઠબંધનમાં પછાત વર્ગોની આગેવાની હેઠળના પક્ષો વધુ મજબૂત છે, તેથી કોંગ્રેસ હવે પછાત ક્વોટાને સમર્થન આપી રહી છે. ઇન્ડિયા ગઠબંધનના નેતાઓની એકતાનો બીજો આધાર OBC ક્વોટા બનાવી શકાય છે. ઇન્ડિયા ગઠબંધનમાં મોટાભાગના પક્ષો OBC ક્વોટાની તરફેણમાં છે. સ્વાભાવિક છે કે ક્વોટા માટેની લડાઈ હજી પૂરી થઈ નથી પણ હમણાં જ શરૂ થઈ છે.