RSS અને આંબેડકર બે વિરોધી ધ્રુવ છે છતાં કેમ સંઘ બાબા સાહેબના વખાણ કરે છે?

આરએસએસ અને આંબેડકરની વિચારધારાઓ ભારતીય રાજનીતિના બે વિરોધી ધ્રુવ છે. જ્યારે આંબેડકર જાતિના નાશ, લોકતાંત્રિક મૂલ્યોની સ્થાપના અને સામાજિક ન્યાય તરફના પગલાંની તરફેણમાં હતા, આરએસએસ પૂર્વ-આધુનિક સમયના આધારે યથાસ્થિતિ જાળવી રાખવા અને મૂલ્યોના પુનરુત્થાનની હિમાયત કરે છે. આ એક વિડંબના છે કે વૈચારિક સ્તરે આંબેડકરના કટ્ટર વિરોધીઓ હોવા છતાં, આરએસએસના નેતાઓ આંબેડકરનું કેટલું સન્માન કરે છે તે દર્શાવતા ક્યારેય થાકતા નથી. તેઓ આંબેડકરનો જન્મદિવસ ઉજવે છે અને તેમની પુણ્યતિથિ પર કાર્યક્રમોનું પણ આયોજન કરે છે.

આશ્ચર્યની વાત નથી કે, તેમના વાર્ષિક વિજયાદશમી પ્રબોધનમાં (24 ઓક્ટોબર, 2023), RSSના વડા મોહન ભાગવતે તેમના અનુયાયીઓને આંબેડકરના ભાષણો વાંચવા આહ્વાન કર્યું હતું, ખાસ કરીને બંધારણ સભામાં તેમના છેલ્લા બે ભાષણો. એટલું જ નહીં, ભાગવતે આંબેડકરની સરખામણી સંઘના સ્થાપક અને તેના પ્રથમ સરસંઘચાલક ડૉ. કે.બી. હેડગેવાર સાથે કરી નાખી. આરએસએસ સમર્થકો વૈચારિક રીતે આંબેડકરના સંઘર્ષ અને પ્રયત્નોનો “આપણા ભવ્ય ભૂતકાળ”ના નામે વિરોધ કરી રહ્યા છે.

સત્ય એ છે કે આરએસએસનો જન્મ સામાજિક ન્યાયની માંગનો વિરોધ કરવા માટે થયો હતો. વિદર્ભના નાગપુર પ્રદેશમાં બિન-બ્રાહ્મણ ચળવળના ઉદયના પ્રતિભાવરૂપે, પ્રદેશના જમીનદાર-બ્રાહ્મણ ગઠબંધને આરએસએસની સ્થાપના કરી. મહારાષ્ટ્રમાં આ જોડાણને શેઠજી-ભટ્ટજી જોડાણ કહેવામાં આવે છે. દલિત જાગૃતિની શરૂઆત જોતિરાવ ફુલેથી થઈ, જેમણે દલિતોને શાળાઓમાં પ્રવેશ અપાવવા માટે સંઘર્ષ કર્યો. આંબેડકરે આ વર્ગમાં જાગૃતિ લાવવાનું કામ આગળ ધપાવ્યું. તેમણે 1920માં પોતાનું અખબાર 'મૂકનાયક' શરૂ કર્યું અને 1923માં બહુજન હિતકારિણી સભાની સ્થાપના કરી. આ બધાથી દલિતોનો આત્મવિશ્વાસ વધ્યો અને તેઓ પોતાના અધિકારો માટે જાગૃત થયા.

આંબેડકરે સામાજિક ન્યાયની સ્થાપના માટેના તેમના સંઘર્ષના ભાગરૂપે 1927માં દલિતો પાણીના સાર્વજનિક સ્રોત સુધી પહોંચી શકે એ માટે ચવદાર તળાવ ચળવળ અને તેમના મંદિરમાં પ્રવેશને સમર્થનમાં 1930માં કાલારામ મંદિર ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું. બાબાસાહેબના આ આંદોલનોને RSSએ સમર્થન આપ્યું હોવાના કોઈ પુરાવા નથી. જો કે, મહાત્મા ગાંધીએ જાતિના પ્રશ્નને ખૂબ જ ગંભીરતાથી લીધો અને 1932ના પૂના કરાર પછી દલિતોની સ્થિતિ સુધારવા માટે ઘણા વર્ષો સુધી સંઘર્ષ કર્યો.

તે સમયે આરએસએસ હિન્દુ રાષ્ટ્રની વાત કરી રહ્યું હતું. સાવરકર આપણને ઉત્સાહપૂર્વક કહેતા હતા કે ભારતમાં બે રાષ્ટ્રો છે - હિન્દુ અને મુસ્લિમ. આંબેડકરે આરએસએસના હિન્દુ રાષ્ટ્રના સિદ્ધાંતની આકરી ટીકા કરી હતી. તેમણે લખ્યું, “તે વિચિત્ર લાગે પરંતુ સત્ય એ છે કે શ્રી સાવરકર અને શ્રી જિન્ના એક રાષ્ટ્ર વિરુદ્ધ બે રાષ્ટ્રોના મુદ્દે એકબીજાના વિરોધી બનવાને બદલે એકબીજા સાથે સંપૂર્ણ સહમત છે. બંને સંમત છે - માત્ર સંમત નથી પરંતુ આગ્રહ પણ રાખે છે - કે ભારતમાં બે રાષ્ટ્રો છે, એક મુસ્લિમ રાષ્ટ્ર અને બીજું હિન્દુ રાષ્ટ્ર.'' (1940માં પ્રકાશિત ડૉ. આંબેડકરના પ્રખ્યાત પુસ્તક 'થોટ્સ ઓન પાકિસ્તાન'માંથી).

આંબેડકર હિન્દુ રાષ્ટ્રની કલ્પનાના કટ્ટર વિરોધી હતા. "જો હિંદુ રાજ સ્થપાય છે, તો નિઃશંકપણે આ દેશ માટે સૌથી મોટી આફત હશે... હિંદુ રાજને કોઈપણ ભોગે અટકાવવું જ પડશે." (બી.આર. આંબેડકર, ‘પાકિસ્તાન ઓર ધ પાર્ટીશન ઓફ ઈન્ડિયા’ (1946) પેજ 354-355). તેઓ બહુમતીવાદનો વિરોધ કરતા હતા, જેનો અર્થ ભારતના સંદર્ભમાં બહુમતી હિંદુ સમુદાયનું શાસન થાય છે. અને આ ભાગવતની આગેવાની હેઠળની આરએસએસની વિચારધારા છે, જેનો બચાવ કરતા નરેન્દ્ર મોદી પૂછે છે કે બહુમતીવાદમાં આખરે ખોટું શું છે!

બંધારણના અંતિમ મુસદ્દાની રજૂઆત બાદ આરએસએસના બિનસત્તાવાર મુખપત્ર 'ઓર્ગેનાઇઝર' તેની સામે ખુલ્લેઆમ સામે આવ્યું. તેમણે ભારતીય બંધારણ પર આકરા પ્રહારો કર્યા. તેના 30 નવેમ્બર, 1949ના અંકના સંપાદકીયમાં, 'ઓર્ગેનાઇઝર'એ લખ્યું, "ભારતના નવા બંધારણની સૌથી ખરાબ બાબત એ છે કે તેમાં ભારતીય કંઈ નથી... તેમાં પ્રાચીન ભારતીય બંધારણીય કાયદાઓનો કોઈ ભાગ નથી. સંસ્થાઓ, નામકરણ અને શબ્દોની સહેજ પણ નિશાની નથી."

આંબેડકર દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલ હિંદુ કોડ બિલ એ સમાજ પર પિતૃસત્તાની પકડ ઘટાડવા અને મહિલાઓ માટે સમાનતા સ્થાપિત કરવા તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું હતું. આરએસએસના નેતૃત્વમાં રૂઢિચુસ્ત દળોએ હિંદુ કોડ બિલ પર જોરદાર હુમલો કર્યો. આધુનિક ભારતીય ઈતિહાસના જાણીતા વિદ્વાન રામચંદ્ર ગુહા લખે છે, "સંઘે હિંદુ કોડ બિલના અમલનો વિરોધ કર્યો હતો કારણ કે આ બિલે હિંદુ મહિલાઓને તેમની જાતિની બહાર લગ્ન કરવાનો, તેમના પતિઓને છૂટાછેડા લેવા અને મિલકતનો વારસો મેળવવાનો અધિકાર આપ્યો હતો." 1949માં આરએસએસએ આ બિલ વિરુદ્ધ દેશભરમાં સેંકડો સભાઓ અને વિરોધ પ્રદર્શનોનું આયોજન કર્યું. આમાં ઋષિ-મુનિઓને પ્રવચન આપવા માટે બોલાવવામાં આવ્યા હતા."

બંધારણ સભાએ બંધારણમાં અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિ માટે અનામતની જોગવાઈ કરી હતી. 1980-81 અને ફરીથી 1985માં ગુજરાતમાં દલિત વિરોધી હિંસા પરિણમી, આ જોગવાઈઓને મૌખિક અપપ્રચાર દ્વારા બદનામ કરવામાં આવી. એ જ રીતે, મંડલ કમિશનની ભલામણોનો પરોક્ષ રીતે વિરોધ કરવા માટે રામ મંદિર રથયાત્રા શરૂ કરવામાં આવી હતી અને પક્ષના વરિષ્ઠ નેતા અટલ બિહારી વાજપેયીએ કહ્યું હતું કે "જો તેઓ મંડલ લાવ્યા, તો અમે કમંડલ લાવ્યા". એ પણ રસપ્રદ છે કે બાબરી મસ્જિદ તોડવા માટે સંઘ પરિવારે 6 ડિસેમ્બરની પસંદગી કરી હતી, જે આંબેડકરની પુણ્યતિથિ છે. લોકતાંત્રિક મૂલ્યોના મહત્વને રેખાંકિત કરતા દિવસના મહત્વને ઘટાડવાનો આ એક વ્યૂહાત્મક પ્રયાસ હતો.

 જ્યાં સુધી ધાર્મિક લઘુમતીઓનો સંબંધ છે, આંબેડકર તેમના રક્ષણ માટે વ્યાપક જોગવાઈઓની તરફેણમાં હતા. જો કે આ જોગવાઈઓ ક્યારેય સંપૂર્ણ રીતે લાગુ કરવામાં આવી ન હતી, પરંતુ તેનો અમલ કરવાના પ્રયાસોને 'લઘુમતીઓના તુષ્ટિકરણ' તરીકે પણ વર્ણવવામાં આવે છે. બાબાસાહેબ ભાઈચારાના હિમાયતી હતા. ભાઈચારાની લાગણી બહુમતીવાદી રાજકારણની વિરુદ્ધ છે. બહુમતીવાદી રાજકારણ લઘુમતીઓ સામે નફરત ફેલાવે છે જે હિંસા અને સમાજના ધ્રુવીકરણમાં પરિણમે છે.

આંબેડકર માટે રાજકીય લોકશાહી સામાજિક લોકશાહી વિના અધૂરી હતી. તેઓ જાતિ નાબૂદીના હિમાયતી હતા. તેનાથી વિપરીત, RSSએ ‘સામાજિક સમરસતા મંચ’ની સ્થાપના કરી છે. સંઘની દૃષ્ટિએ જાતિઓ હિંદુ ધર્મનું અભિન્ન અંગ છે અને તે હિંદુ ધર્મને મજબૂત બનાવે છે. આ બે વૈચારિક પ્રવાહો વચ્ચેનો મૂળભૂત વિરોધાભાસ છે. હિંદુ બહુમતીવાદી રાજકારણ નવા નામો હેઠળ જાતિ વંશવેલો જાળવી રાખવા માંગે છે. તેને ભારતીય બંધારણમાં માત્ર શાબ્દિક વિશ્વાસ છે. સંઘ ચિંતકો કહે છે કે ભારત એક 'સંસ્કારી રાજ્ય' છે (મનુસ્મૃતિ જેવા પવિત્ર પુસ્તકોમાં સમાવિષ્ટ જાતિ અને લિંગ મૂલ્યોનું પ્રતીક) જેના માટે બંધારણ એટલું મહત્વનું નથી.

આંબેડકરનો કટ્ટર વિરોધી હોવા છતાં સંઘ પરિવાર તેમના માત્ર નામના વખાણ કરે છે. અને હવે તેઓએ તેમને ટાંકવાનું પણ શરૂ કર્યું છે. આ બધું માત્ર મત મેળવવાની કવાયત છે.

(જાણીતા લેખક રામ પુનિયાનીના નવજીવનઈન્ડિયા.કોમ પર પ્રકાશિત લેખનો અનુવાદ)

Read Also: 80 વર્ષ અગાઉ ડૉ. આંબેડકરે ભારતીય મીડિયા વિશે શું કહ્યું હતું અને આજે શું હાલત છે?