દેશભરના માહિતી આયોગોમાં 3 લાખથી વધુ અપીલો અને ફરિયાદો પેન્ડિંગ

તાજેતરના અહેવાલ મુજબ દેશભરના 27 રાજ્ય માહિતી આયોગોમાં કુલ 3,21,537 અપીલ અને ફરિયાદો પડતર છે અને બેકલોગ સતત વધી રહ્યો છે. ધ હિંદુના અહેવાલ મુજબ પેન્ડિંગ અપીલની સૌથી વધુ સંખ્યા મહારાષ્ટ્રમાં છે (1,15,524), ત્યારબાદ કર્ણાટક (41,047) છે.

ભારતમાં માહિતી આયોગની કામગીરી પરનું રિપોર્ટ કાર્ડ 2022-23 જણાવે છે કે 2019ના મૂલ્યાંકનમાં જાણવા મળ્યું છે કે તે વર્ષે 31 માર્ચ, 30 જૂન 2021 સુધીમાં 26 માહિતી આયોગોમાં કુલ 2,18,347 અપીલ/ફરિયાદો પડતર હતી. તે વધીને 2,86,325 થઈ અને પછી 30 જૂન, 2022 સુધીમાં આ આંકડો ત્રણ લાખને પાર કરી ગયો.

સમગ્ર દેશમાં માહિતી આયોગની કામગીરી અને સંચાલનમાં પારદર્શિતા અને જવાબદારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કામ કરતા નાગરિકોના જૂથ સતર્ક નાગરિક સંગઠન (SNS) દ્વારા માહિતી અધિકાર (RTI) કાયદા હેઠળ મળેલી માહિતીના આધારે અહેવાલ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે.

અહેવાલ દર્શાવે છે કે ચાર માહિતી આયોગ - ઝારખંડ, તેલંગાણા, મિઝોરમ અને ત્રિપુરા - નિષ્ક્રિય છે કારણ કે અગાઉના અધિકારીએ પદ છોડ્યા પછી કોઈ નવા માહિતી કમિશનરની નિમણૂક કરવામાં આવી ન હતી. કેન્દ્રીય માહિતી આયોગ સહિત, છ રાજ્યોના માહિતી આયોગ - મણિપુર, છત્તીસગઢ, મહારાષ્ટ્ર, બિહાર અને પંજાબ હાલમાં નેતૃત્વ વિનાના છે.

નોંધનીય છે કે 12 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ ભારતમાં RTI કાયદાના અમલના 18 વર્ષ પૂર્ણ થયા છે. આ કાયદો વર્ષ 2005માં પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જે ભારતીય નાગરિકોને જાહેર સત્તાવાળાઓ પાસેથી માહિતી મેળવવાનો અધિકાર આપે છે, જે સરકાર અને તેના અધિકારીઓને વધુ જવાબદાર બનાવે છે.

માહિતી આયોગ આરટીઆઈ કાયદા હેઠળ અંતિમ અપીલ સત્તાધિકાર છે અને તેને માહિતીના લોકોના મૂળભૂત અધિકારની સુરક્ષા અને સુવિધા આપવાની જવાબદારી આપવામાં આવી છે.

અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે 28 માહિતી આયોગ દ્વારા 1 જુલાઈ, 2022 અને 30 જૂન, 2023 વચ્ચે 2,20,382 અપીલ અને ફરિયાદો નોંધવામાં આવી હતી, જેના માટે સંબંધિત માહિતી ઉપલબ્ધ હતી. આ જ સમયગાળા દરમિયાન 29 માહિતી આયોગ દ્વારા 2,14,698 કેસોનો નિકાલ કરવામાં આવ્યો હતો, જેના વિશે માહિતી મેળવી શકાય છે. અપીલ અથવા ફરિયાદનો નિકાલ કરવામાં જે સમય લાગે છે તેની ગણતરી સરેરાશ માસિક નિકાલ દર અને પંચોમાં પડતર કેસોનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવી છે.

મૂલ્યાંકન દર્શાવે છે કે પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્ય માહિતી આયોગને કેસનો નિકાલ કરવામાં અંદાજે 24 વર્ષ અને એક મહિનાનો સમય લાગશે, જે સૂચવે છે કે 1 જુલાઈ, 2023ના રોજ દાખલ કરાયેલી ફાઇલનો નિકાલ વર્તમાન માસિક દરે 2047માં કરવામાં આવશે. SIC દ્વારા છત્તીસગઢ અને મહારાષ્ટ્રમાં અપીલ અથવા ફરિયાદનો નિકાલ કરવામાં અંદાજે સમય ચાર વર્ષથી વધુ છે. ઓડિશા અને અરુણાચલ પ્રદેશમાં તે બે વર્ષથી વધુ છે.

અનુમાનો દર્શાવે છે કે 10 માહિતી આયોગને અપીલ/ફરિયાદનો નિકાલ કરવામાં એક વર્ષ કે તેથી વધુ સમય લાગશે. માહિતી કમિશન દ્વારા લાદવામાં આવેલા દંડનું વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે કમિશને 91 ટકા કેસમાં દંડ ફટકારી શકાય એમ હોવા છતાં ફટકાર્યો નહોતો.

આ પણ વાંચો : આદિવાસી અધિકારોનો સબળ અવાજ: જયપાલ સિંહ મુંડા