કોણ છે હસન નસરલ્લાહ અને હિઝબુલ્લાહ?

ઇઝરાયેલના મીડિયા અને ઇઝરાયેલ સેનાએ હિઝબુલ્લાના વડા હસન નસરલ્લાહની હત્યાના સમાચાર આપ્યા છે. હજુ સુધી કોઈ મોટા બિન-ઈઝરાયેલ મીડિયાએ આની પુષ્ટિ કરી નથી. પરંતુ સીરિયાના અલ કાયદા અને આઈએસ પ્રભાવિત વિસ્તારોમાં નસરાલ્લાહની હત્યાની ઉજવણી કરવામાં આવી રહી છે અને મીઠાઈઓ વહેંચવામાં આવી રહી છે. જ્યારે ઈરાનની રાજધાની તેહરાનમાં લોકો રસ્તા પર ઉતરીને અમેરિકા અને ઈઝરાયલનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. આ બધા સમાચારો વચ્ચે સવાલ એ પણ ઉઠી રહ્યો છે કે કઈ ભૂલના કારણે છેલ્લાં બે દાયકાથી ભૂગર્ભમાં રહેતો નસરલ્લાહ માર્યો ગયો છે.

હિઝબુલ્લાનો વડો નસરલ્લાહ પણ શિયા મૌલવી છે. તેની કાળી પાઘડી તે બતાવે છે. શિયા ધાર્મિક ગુરુઓ અથવા મરાજાઓમાં તેમનો નંબર અલી સિસ્તાની (ઈરાક), ખામેની (ઈરાન) પછી આવે છે. ભારત, પાકિસ્તાન અને વિશ્વના અન્ય દેશોમાં, શિયા મુસ્લિમો અલી સિસ્તાની અને ખામેનીને સૌથી વધુ અનુસરે છે. નસરાલ્લાહને અનુસરતા શિયાઓ લેબનોન અને આસપાસના વિસ્તારોમાં વધુ સંખ્યામાં છે. પરંતુ તે શિયા મુસ્લિમોમાં એક શિયા ધાર્મિક નેતા કરતાં હીરો તરીકે વધુ પ્રખ્યાત છે, કારણ કે તેના સંગઠને ઇઝરાયેલને પડકારવા માટે હમાસને તાલીમ આપી અને તૈયાર કર્યું હતું. તેણે યમનના હુથીઓને તાલીમ આપી અને તૈયાર કર્યા. પરંતુ વૈચારિક રીતે હિઝબુલ્લાહ અને નસરાલ્લાહ ઈરાનને સમર્થન આપે છે. તેથી જ તેને ઈરાનનું પ્રોક્સી સંગઠન પણ કહેવામાં આવે છે.

નસરાલ્લાહ 32 વર્ષથી હિઝબુલ્લાહની કમાન સંભાળી રહ્યો છે. જ્યારે તેણે કમાન સંભાળી ત્યારે તે યુવાન હતો અને તેની દાઢી કાળી હતી પરંતુ હવે તેની દાઢી સફેદ થઈ ગઈ છે. આ 32 વર્ષોમાં 64 વર્ષીય નસરાલ્લાહે હિઝબુલ્લાહને એક શક્તિશાળી સંગઠન બનાવ્યું છે. હિઝબુલ્લાહ એક રાજકીય સંગઠન બની ગયું છે જે લેબનોનમાં પ્રભાવ ધરાવે છે અને બેલિસ્ટિક મિસાઇલોથી સજ્જ એક સેના છે જે તેલ અવીવને ધમકી આપી શકે છે. લેબનોનમાં જે પણ સરકાર રચાય છે, તે હિઝબુલ્લાહના પ્રભાવ હેઠળ હોય છે, કારણ કે હિઝબુલ્લાહના સૈનિકો લેબનોનની સરહદની સુરક્ષા માટે તૈનાત રહે છે.

નસરાલ્લાહે લાંબા સમયથી જેરુસલેમની સ્વતંત્રતાની હાકલ કરી રહ્યો છે અને સતત ઈઝરાયેલના "જાયોનીવાદ" વિરુદ્ધ ઝુંબેશ ચલાવે છે. તે કહે છે કે તમામ યહૂદી વસાહતીઓએ તેમના મૂળ દેશોમાં પાછા ફરવું જોઈએ અને મુસ્લિમો, યહૂદીઓ અને ખ્રિસ્તીઓ માટે સમાનતા ધરાવતું એક પેલેસ્ટાઈન હોવું જોઈએ. આ બહુ મોટી વાત છે અને એટલે પેલેસ્ટાઈનની નવી પેઢી નસરાલ્લાહને હીરો માને છે.

નસરાલ્લાહ ખૂબ જ સાદું જીવન જીવે છે. તે રાજકીય નેતાઓ સાથે બહુ ઓછું હળે મળે છે.  તેણે 2006ના ઈઝરાયેલ સામેના યુદ્ધ પછી જાહેરમાં દેખાવાનું અને ટેલિફોન કૉલ કરવાનું બંધ કરી દીધું છે. એ યુદ્ધ, ત્યારે શરૂ થયું હતું જ્યારે હિઝબુલ્લાએ સરહદ પારના હુમલા દરમિયાન બે ઇઝરાયલી સૈનિકોને પકડ્યા હતા, 34 દિવસની લડાઈ પછી બંને પક્ષોએ વિજયની ઘોષણા સાથે તેને સમાપ્ત કરી દીધું. ત્યારબાદ હિઝબુલ્લાહની આરબ જગત અને દુનિયાભરમાં પ્રશંસા કરવામાં આવી કે, તેણે આ વિસ્તારમાં થયેલા સંઘર્ષોમાં ઝડપથી સક્રિય ભૂમિકા નિભાવી.

તે મોટાભાગના શિયા મૌલવીઓ કરતાં ઓછો હિંમતવાન છે. તે ઘણીવાર પોતાના ભાષણમાં જોક્સ કહે છે. તેણે ક્યારેય મહિલાઓ માટે બુરખા જેવા કડક ઇસ્લામિક નિયમો માટે દબાણ કર્યું નથી. તેણે ઇરાનીઓ અને વિદેશી શિયા લોકો પાસેથી ભંડોળ મેળવીને લેબનોનના નિર્માણમાં મદદ કરી હતી. તે સમયે, લેબનોન લાંબા ગૃહ યુદ્ધમાંથી બહાર આવવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યું હતું. હસન નસરલ્લાહ અને હિઝબુલ્લાહ લેબનોનમાં હોસ્પિટલો, શાળાઓ અને અન્ય સામાજિક સેવાઓ બનાવવા માટે જાણીતા છે. 1960માં બેરૂતમાં જન્મેલો, નસરલ્લાહ ખ્રિસ્તી, આર્મેનિયન, ડ્રુસ, પેલેસ્ટિનિયન અને શિયા વસ્તી વચ્ચે અત્યંત ગરીબીમાં ઉછર્યો હતો. તેના પિતાની ફળ અને શાકભાજીની નાની દુકાન હતી.

તેણે 1989માં ઈરાનના ક્યુમ શહેરમાં હૌઝા (ધાર્મિક શિક્ષણની કૉલેજ)માં અભ્યાસ કર્યો અને ઈરાનની 1979ની ઈસ્લામિક ક્રાંતિને મુસ્લિમ વિશ્વ સમક્ષ એક મોડેલ તરીકે રજૂ કરી. 1983 માં, પહેલા બેરુતમાં, પછી અમેરિકન અને ફ્રેન્ચ શાંતિ સૈનિકોની બેરેક પર આત્મઘાતી બોમ્બ હુમલામાં 241 યુએસ સેવા સભ્યો સહિત ઓછામાં ઓછા 360 લોકો માર્યા ગયા. ઘાતક હુમલાઓની જવાબદારી હિઝબુલ્લાહના સહયોગી સંગઠન દ્વારા લેવામાં આવી હતી, અને જે લોકો પર તેની યોજના બનાવવાની શંકા હતી તેમાંના કેટલાક બાદમાં નસરલ્લાહ હેઠળ ટોચના હિઝબુલ્લા કમાન્ડર બન્યા હતા.

નસરલ્લાહે 19 સપ્ટેમ્બરે, ટીવી પર પેજર્સ અને વોકી-ટોકી વિસ્ફોટ કરવા માટે ઇઝરાયેલને દોષી ઠેરવ્યું હતું, જેમાં થોડા દિવસ પહેલા તેના ડઝનેક પાયદળ સૈનિકો માર્યા ગયા હતા અને હજારથી વધુ ઘાયલ થયા હતા. તેણે કહ્યું, "આનો બદલો લેવામાં આવશે. તેની રીત, આકાર, કેવી રીતે અને ક્યાં- આ બધું અમારા નક્કી કર્યા પ્રમાણે હશે."

હિઝબુલ્લાહ શું છે?
વોશિંગ્ટન પોસ્ટનો રિપોર્ટ કહે છે કે, હિઝબુલ્લાહ, જેનો અર્થ થાય છે "ભગવાનનો પક્ષ", તે એક શિયા મુસ્લિમ રાજકીય પક્ષ અને આતંકવાદી સંગઠન છે. તે લેબનોનમાં રાજકીય સત્તા ધરાવે છે અને તેને ઈરાનનું પીઠબળ છે. 1980 ના દાયકામાં તે 15-વર્ષના લેબનીઝ ગૃહ યુદ્ધ દરમિયાન દેશના દક્ષિણ પ્રદેશ પર ઇઝરાયેલના કબજા બાદ તેની પ્રતિક્રિયા તરીકે ઉભરી આવ્યું હતું. તેના 1985ના મેનિફેસ્ટોમાં, હિઝબુલ્લાહે ઈઝરાયેલના વિનાશને તેના મુખ્ય ધ્યેયોમાંના એક તરીકે ગણાવ્યું હતું.

લેબનોનમાં આ જૂથ દેશના ઐતિહાસિક રીતે હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા મોટાભાગના શિયા સમુદાય પર પ્રભાવ ધરાવે છે. હિઝબુલ્લાહ લેબનોનની અંદર ઈરાની પ્રતિનિધિમાંથી એક પ્રાદેશિક પાવર હાઉસમાં વિકસિત થઈ ગયું છે. જ્યારે સીરિયામાં ગૃહયુદ્ધ ચાલી રહ્યું હતું ત્યારે હિઝબુલ્લાહ સીરિયાના રાષ્ટ્રપતિ બશર અલ-અસદને અલ કાયદા અને આઈએસ (દાઈશ)થી બચાવવા માટે લડી રહ્યું હતું. તેણે યમનમાં હુથી બળવાખોરો અને ઈરાકમાં મિલિશિયાને તાલીમ આપી છે. લેબનોનમાં સંગઠનનો વ્યાપક રાજકીય પ્રભાવ છે.

હિઝબુલ્લાહ અને હમાસ વચ્ચેના સંબંધો કેવા છે?
હમામ, ઇઝરાયેલ પર થયેલા તાજેતરના હુમલા માટે જવાબદાર ઉગ્રવાદી સંગઠન છે. તે ગાઝા પટ્ટીને નિયંત્રિત કરે છે અને ઇઝરાયેલની જગ્યાએ પેલેસ્ટિનિયન રાજ્ય બનાવવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. હમાસ એ સુન્ની પેલેસ્ટિનિયન સંગઠન છે, જ્યારે ઈરાન સમર્થિત હિઝબુલ્લાહ શિયા લેબનીઝ પાર્ટી છે. તાજેતરના વર્ષોમાં હમાસ અને હિઝબુલ્લાહ વચ્ચે સીરિયન ગૃહ યુદ્ધને લઈને મતભેદો રહ્યાં છે, હિઝબુલ્લાહ સીરિયન પ્રમુખ બશર અલ-અસદને ટેકો આપે છે અને હમાસને સત્તા પરથી હટાવવાનું સમર્થન કરે છે.

બંને સંગઠનો સીરિયાને લઈને અલગ-અલગ મંતવ્યો ધરાવતા હોવા છતાં બંને ઈઝરાયેલને પોતાનું નંબર વન દુશ્મન માને છે. ઇઝરાયેલના અસ્તિત્વ સામે તેમના સહિયારા વિરોધે જ તેમને વ્યૂહાત્મક સાથી બનાવ્યા છે. 2020 અને 2023 ની વચ્ચે, બંને જૂથોના નેતાઓએ સંયુક્ત આરબ અમીરાત અને બહેરીન જેવા આરબ દેશો વચ્ચે ઇઝરાયેલ સાથે થયેલા કરારોનો વિરોધ કર્યો. આ કરારો બાદ ઊભા થયેલા વંટોળ પર ચર્ચા કરવા બંને સંગઠનોના નેતાઓએ ઓછામાં ઓછી બે બેઠકો યોજી હતી. હિઝબુલ્લાના નેતા હસન નસરલ્લાહે તાજેતરમાં જ એપ્રિલમાં લેબનોનમાં હમાસના વડા ઇસ્માઇલ હનીયેહ સાથે મુલાકાત કરી હતી.