દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં BSP એક નવો પ્રયોગ કરવા જઈ રહી છે

દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીની જાહેરાત ભલે ન થઈ હોય પરંતુ તમામ રાજકીય પક્ષોએ પોતાની રીતે તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી છે અને તેમાં બહુજન સમાજ પાર્ટી પણ બાકાત નથી. દિલ્હીની ચૂંટણીમાં બીએસપી સુપ્રીમો માયાવતી પોતાના પાંચ મુખ્ય નેતાઓ સાથે પક્ષની કમાન સંભાળશે. જ્યારે આકાશ આનંદ પ્રચારનું કામકાજ સંભાળશે.

બસપાના સ્થાપક માન્યવર કાંશીરામ સાહેબે એંશીના દાયકામાં દલિતો-શોષિતોમાં રાજકીય ચેતના જગાવી હતી. દલિત રાજકારણના આ નવતર પ્રયોગે યુપીમાં બસપાની ચાર વખત સરકાર બનાવી હતી. દલિત મતો પર માયાવતીનો એકાધિકાર લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહ્યો, પરંતુ સત્તામાંથી બહાર થયા બાદ ભાજપ, સપા સહિતના પક્ષોની વધતી તાકાત અને માયાવતીની નિષ્ક્રિયતાને કારણે ધીરેધીરે દલિત મતો બીએસપીથી વિમુખ થતા ગયા, જેના કારણે બસપાનો રાજકીય ગ્રાફ સતત નીચે જઈ રહ્યો છે.

2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં શૂન્ય થઈ ગયા પછી, બસપા દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં એક નવો રાજકીય પ્રયોગ કરવા જઈ રહી છે, પરંતુ શું માયાવતી તેમના નજીકના કમાન્ડરો સાથે ચૂંટણીની લગામ પોતાના હાથમાં રાખશે?

બસપા દિલ્હીમાં ભલે ક્યારેય સત્તામાં ન આવી હોય, પરંતુ તેની બીક વિરોધી પક્ષોને શરૂઆતથી જ છે. બસપાને ઘણી સીટો પર સારા વોટ મળી રહ્યા છે. આમ આદમી પાર્ટીની રચના અને અરવિંદ કેજરીવાલના રાજકીય ઉદય પછી, દલિત વોટ બીએસપીમાંથી સંપૂર્ણપણે સરકી ગયા, તેને 2025ની ચૂંટણીમાં પાછા મેળવવા માટે માયાવતીએ રાજ્યની તમામ 70 વિધાનસભા બેઠકો પર સંપૂર્ણ તાકાત સાથે ચૂંટણી લડવાની યોજના બનાવી છે. તેમણે આ અંગે રાજકીય કવાયત શરૂ કરી દીધી છે અને દિલ્હીની ચૂંટણી તેમની દેખરેખ હેઠળ યોજાશે.

માયાવતીના દિલ્હીમાં પાંચ મહત્વના સાથીદારો

હરિયાણા વિધાનસભાની ચૂંટણી બાદ માયાવતીએ દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણીની કમાન પહેલા તેમના ભત્રીજા આકાશ આનંદને સોંપી હતી, એ પછી માનવામાં આવતું હતું કે દિલ્હીમાં બસપાના ઉમેદવાર પસંદ કરવાથી લઈને રણનીતિ બનાવવા સુધીની તમામ જવાબદારી તેમના હાથમાં રહેશે. પરંતુ દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીને લઈને રાજકીય ગરમાવો વધતાં માયાવતીએ દિલ્હીને પાંચ ઝોનમાં વહેંચી દીધું છે અને પક્ષના સૌથી પ્રતિબદ્ધ નેતાઓને તેની જવાબદારી સોંપી છે. બસપાએ સુદેશ આર્ય, સીપી સિંહ, ધર્મવીર અશોક, રણધીર બેનીવાલ અને સુજીત સમ્રાટ જેવા નેતાઓને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે.

બસપાએ દિલ્હીને 5 ભાગમાં વહેંચ્યું

બસપા સુપ્રીમો બહેન કુમારી માયાવતીજીએ દિલ્હીની 70 વિધાનસભા બેઠકોને 5 ભાગોમાં વહેંચી દીધી છે અને તે વિસ્તારોની બેઠકો 5 ઝોનલ પ્રભારીઓને સોંપી છે. રણધીર બેનીવાલને હરિયાણા બોર્ડ સાથે જોડાયેલી 10 બેઠકો સોંપવામાં આવી છે, તેઓ હરિયાણા, ચંદીગઢ અને પંજાબના પ્રભારી છે. સુદેશ આર્યને 16 બેઠકો આપવામાં આવી છે. જેમાં નાંગલોઈ જિલ્લા અને ચાંદની ચોક લોકસભા મતવિસ્તારની બેઠકોનો સમાવેશ થાય છે.

સુજીત સમ્રાટને 12 વિધાનસભા સીટોની કમાન સોંપવામાં આવી છે. બસપાના પ્રદેશ અધ્યક્ષ સીપી સિંહને ત્રણ વિધાનસભા સીટો અને ધરમવીર અશોકને 20 વિધાનસભા સીટોની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. બસપાના આ પાંચ નેતાઓ દિલ્હીમાં ઉમેદવારોની પસંદગી કરશે અને જીતની જવાબદારી તેમના શીરે રહેશે.

માયાવતીનો શું રોલ રહેશે?

બસપાના વડા માયાવતી 15 જાન્યુઆરીએ લખનૌથી દિલ્હી આવીને ધામા નાખશે. માયાવતી 15 જાન્યુઆરીએ લખનૌમાં પોતાનો જન્મદિવસ ઉજવશે અને તે જ દિવસે સાંજે દિલ્હી પહોંચશે. એ પછી તેઓ દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણી સુધી દિલ્હીમાં જ રહેશે. માનવામાં આવી રહ્યું છે કે માયાવતીના દિલ્હી આવ્યા બાદ બસપાના ઉમેદવારોના નામની જાહેરાત કરવામાં આવશે.

આ વખતે પાર્ટીનું ફોકસ મહિલાઓ અને યુવાનો પર છે. કલંકિત ઇમેજ ધરાવતા નેતાઓને ટિકિટ આપવામાં નહીં આવે. માયાવતીએ સ્વચ્છ છબી ધરાવતા નેતાઓને ટિકિટ આપવા સૂચના આપી છે. એવામાં જોવાનું એ રહેશે કે માયાવતીની સૂચનાને બસપાના દિલ્હી ઝોનલ પ્રભારી કેટલી હદે લાગુ કરવામાં સક્ષમ છે.

આકાશ આનંદ ચૂંટણી પ્રચારની કમાન સંભાળશે

બીએસપીના રાષ્ટ્રીય કોર્ડિનેટર આકાશ આનંદને જ્યારે દિલ્હીના પ્રભારી બનાવવામાં આવ્યા ત્યારે એવું માનવામાં આવતું હતું કે તેઓ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ટિકિટ વહેંચણીનું કામ પણ સંભાળશે, પરંતુ માયાવતીએ 5 ઝોનલ ઈન્ચાર્જ બનાવ્યા બાદ હવે ઉમેદવારોનો નિર્ણય આકાશ આનંદના હાથમાં નથી. તેમને દિલ્હીમાં BSP તરફી રાજકીય વાતાવરણ બનાવવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. BSP સુપ્રીમોના નિર્દેશો પર આકાશ આનંદ દિલ્હીમાં સતત જાહેર સભાઓને સંબોધિત કરીને પક્ષ તરફી હવા ઉભી કરશે. 5 જાન્યુઆરીએ આકાશ આનંદ દિલ્હીના કોંડલીમાં આંબેડકર પાર્ક ખાતે રેલી કરીને દિલ્હીમાં ચૂંટણી પ્રચારની શરૂઆત કરશે. 

ડોર ટુ ડોર પ્રચાર અભિયાન પણ ચલાવાશે

બસપાના સમર્થનને વધારવા માટે ડોર ટુ ડોર જનસંપર્ક અભિયાન ચલાવવાની પણ રણનીતિ નક્કી કરાઈ છે. પાર્ટીના અધિકારીઓ અને કાર્યકરો દિલ્હીમાં દલિત વસાહતો અને કોલોનીઓમાં ઘરે-ઘરે જઈને બસપાની નીતિઓ વિશે જણાવશે. માયાવતીએ બંધારણ અને અનામતને લઈને ભાજપ અને કોંગ્રેસની રાજનીતિથી જનતાને વાકેફ કરવાના નિર્દેશ આપ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં સ્પષ્ટ છે કે આકાશ આનંદ દિલ્હીની ચૂંટણીમાં BSPના ઉમેદવારો નક્કી કરશે નહીં, પરંતુ જીત માટે તેમના પક્ષમાં વાતાવરણ માહોલ બનાવવાની જવાબદારી તેમની રહેશે. આ રીતે કાંટાળો તાજ તેમના માથે છે, જ્યાં હાર અને જીત બંનેનો શ્રેય તેમના માથા પર રહેશે.
દિલ્હીમાં બસપાનો ટ્રેક રેકોર્ડ કેવો રહ્યો છે?

દિલ્હીની રાજનીતિમાં એક સમયે બસપાનો સારો પ્રભાવ હતો. બસપાના વીસ વર્ષના ચૂંટણી ટ્રેક રેકોર્ડ પર નજર કરીએ તો સ્પષ્ટ થાય છે કે એક સમયે તેનો વોટ શેર 14 ટકાથી ઉપર પહોંચી ગયો હતો, પરંતુ હાલમાં તે એક ટકાથી પણ ઓછો છે. 2003માં બસપાએ 40 સીટો પર ચૂંટણી લડી હતી. બસપા આ ચૂંટણીમાં એક પણ સીટ જીતી શકી ન હતી, પરંતુ 5.76 ટકા વોટ મેળવ્યા હતા.

એ જ રીતે, 2008ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં, બસપાએ દિલ્હીની તમામ 70 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી. તેણે બે બેઠકો જીતી હતી અને વોટ શેર 14.05 ટકા હતો. BSP ગોકલપુરી અને બદરપુર બેઠકો જીતવામાં સફળ રહી હતી. ગોકલપુર અનામત બેઠક હતી જ્યારે બાદરપુર બેઠક બિન અનામત હતી.

2013ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં બસપાએ તમામ 70 બેઠકો પર પોતાના ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા હતા. જેમાંથી તેને એક પણ સીટ મળી નહોતી, પરંતુ વોટશેર 5.35 ટકા હતો. તેવી જ રીતે, 2015ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં BSPએ તમામ 70 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી અને તેનો વોટ શેર ઘટીને 1.13 ટકા થઈ ગયો હતો. એ પછી, બસપાએ 2020ની ચૂંટણીમાં તમામ સીટો પર ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા હતા, જો કે, AAPની લહેરમાં પાર્ટી એક પણ બેઠક જીતવામાં સફળ રહી ન હતી. તેમને માત્ર 0.71 ટકા મત મળ્યા હતા.

બસપા તમારા આગમનથી ગુમનામ થઈ ગઈ

આમ આદમી પાર્ટી રાજકીય અસ્તિત્વમાં આવ્યા પછી, બસપા દિલ્હીના રાજકારણમાં હાંશિયામાં ધકેલાઈ ગઈ હોવાનું પ્રતીત થાય છે. અગમ્ય કારણોસર દલિત-બહુજનનો વિશ્વાસ બસપાને બદલે અરવિંદ કેજરીવાલની આમ આદમી પાર્ટી તરફ વળ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં, બસપાની રાજકીય તાકાત દિલ્હીમાં માત્ર દલિત મતો પર નિર્ભર છે, જે હાલ કેજરીવાલની મુખ્ય વોટ બેંક છે. તેનું જ કારણ છે કે, ભાજપ-કોંગ્રેસની જેમ આપ પણ સવર્ણ હિંદુત્વવાદીઓનો પક્ષ હોવા છતાં દિલ્હીના દલિતોને રિઝવવા માટે કેજરીવાલે તાજેતરમાં જ અમિત શાહ દ્વારા ડૉ. આંબેડકર પર કરેલા અપમાનજનક નિવેદનને લઈને મોરચો ખોલ્યો હતો. અમિત શાહના નિવેદનને લઈને બસપા દિલ્હીના રસ્તા પર ઉતરી હતી.

દિલ્હીના રાજકારણમાં દલિત રાજકારણ

દિલ્હીમાં 17 ટકા મતદારો દલિત સમુદાયના છે, જેના માટે રાજ્યની કુલ 70 વિધાનસભા બેઠકોમાંથી 12 અનામત છે. જોકે આ 12 બેઠકો કરતાં દલિતોનો પ્રભાવ વધુ છે. ઉત્તર-પશ્ચિમ દિલ્હીના સુલતાનપુરી વિધાનસભા ક્ષેત્રમાં 44 ટકા મતદારો દલિત છે. તેની બરાબર બાજુમાં કરોલ બાગ છે, જ્યાં લગભગ 38 ટકા મતદારો દલિત સમાજના છે. પટેલ નગર, ગોકલપુર, સીમાપુરી, મંગોલપુરી, મોતી નગર, ત્રિલોકપુરી અને આંબેડકરનગર જેવા મતવિસ્તારોમાં 30 ટકાથી વધુ દલિત રહેવાસીઓ છે.

આ સિવાય દિલ્હી કેન્ટ સીટમાં 16 ટકા, રાજેન્દ્ર નગરમાં 22 ટકા, કસ્તુરબા નગરમાં 11 ટકા, માલવિયા નગરમાં 10 ટકા, આરકે પુરમમાં 15 ટકા અને ગ્રેટર કૈલાશમાં 10 ટકા લોકો દલિત સમાજ છે.

દિલ્હીના દલિતોમાં પેટા જાતિઓનો દબદબો

દિલ્હીમાં દલિત સમાજ વિવિધ પેટા જાતિઓમાં વહેંચાયેલો છે. અહીં જાટવ, વાલ્મિકી, ખટીક, નિષાદ, રૈગર, કોળી, બૈરવા અને ધોબી જેવી ઘણી પેટા જાતિઓ છે. દરેકની અલગ-અલગ સાંસ્કૃતિક ઓળખ અને પ્રાદેશિક વર્ચસ્વ છે, પરંતુ સૌથી વધુ વસ્તી જાટવ અને પછી વાલ્મિકી સમાજની વસ્તી છે.

દિલ્હીની કુલ દલિત વસ્તીના લગભગ 50 ટકા જાટવ સમુદાયના છે, જેમને અન્ય દલિત જાતિઓ કરતાં રાજકીય રીતે વધુ જાગૃત માનવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં, બસપાને જાટવોની કોર વોટબેંક માનવામાં આવે છે, જ્યાં સુધી આ મતો બસપા પાસે રહ્યાં ત્યાં સુધી દિલ્હીમાં બસપા એક મજબૂત રાજકીય પક્ષ તરીકે ઉભરી આવી હતી, પરંતુ કેજરીવાલના આગમન બાદ આ કોર વોટબેંકનો બસપાથી મોહભંગ થઈ ગયો છે.

બાબા સાહેબ આંબેડકરનો પ્રભાવ ખાસ કરીને જાટવોમાં ઘણો ઊંડો છે, જેઓ શહેરી વિસ્તારોમાં અગ્રણી હોવા ઉપરાંત, દિલ્હીના ગ્રામીણ લેન્ડસ્કેપમાં પણ મજબૂત હાજરી જાળવી રાખે છે. આવી સ્થિતિમાં શું માયાવતી પોતાના સાથીદારોની મદદથી દિલ્હીના દલિતોનો વિશ્વાસ જીતી શકશે?

આ પણ વાંચો: ડૉ.આંબેડકરના અપમાન મુદ્દે BSP રાષ્ટ્રવ્યાપી આંદોલન કરશે