મહારાષ્ટ્રમાં આંબેડકરવાદી પક્ષોમાં મતભેદને કારણે દલિત મતદારો મૂંઝવણમાં

મહારાષ્ટ્રમાં વિધાનસભા ચૂંટણીનો માહોલ બરાબરનો જામ્યો છે. ભાજપ, એકનાથ શિંદેની શિવસેના, અજીત પવારની એનસીપી સામે કોંગ્રેસ, શરદ પવારની એનસીપી અને ઉદ્ધવ ઠાકરેની શિવસેનાએ પોતપોતાના સોગઠાં ગોઠવી દીધાં છે. આક્ષેપ-પ્રતિઆક્ષેપનો દોર ક્યારનો શરૂ થઈ ચૂક્યો છે. રાજકીય પક્ષોએ ઉમેદવાર પસંદગી પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી લીધી છે અને ટિકિટ ન મળતા નારાજ નેતાઓ બળવો કરીને અપક્ષ તરીકે મત તોડવાના કામે લાગી ગયા છે. ચોતરફ ચૂંટણીનો માહોલ જામ્યો છે, પણ આંબેડકરવાદી પક્ષો શાંત છે, જેના કારણે મહાનાયક ડો. આંબેડકરની જન્મભૂમિનો દલિત મતદાર ભારે મૂંઝવણમાં છે.

સવર્ણ પક્ષોના નેતાઓએ પક્ષ પ્રત્યેની નિષ્ઠા છોડી દીધી છે અને ધારાસભ્યની ટિકિટ માટે અહીંતહીં ઝાંવા મારવા લાગ્યા છે. તેમને અન્ય કોઈ મોટી પાર્ટીમાંથી ટિકિટ ન મળતા તેઓ વંચિત બહુજન અઘાડી અને બહુજન સમાજ પાર્ટી તરફ વળ્યા છે. આ નેતાઓને બસપા અને વંચિત બહુજન અઘાડી જેવા પક્ષોના પરંપરાગત મતો અને પોતાના પ્રભાવવાળા મતવિસ્તારના મતોના દમ પર ચૂંટણી જીતવાની આશા છે. બીજી તરફ આ બંને પક્ષોએ પણ એમ માનીને આવા નેતાઓને ટિકિટ આપી છે કે આમ કરવાથી તેમની પાર્ટીનો વોટશેર વધશે.

મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભા ચૂંટણીમાં BSP અને વંચિત બહુજન આઘાડીએ અનુક્રમે 288 અને 208 બેઠકો પર પોતાના ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા છે. અન્ય આંબેડકરવાદી પક્ષો પણ ગઠબંધનમાં ચૂંટણી મેદાનમાં ઉતર્યા છે. આ કોઈ નવી વાત નથી. સફળતાની પરવા કર્યા વિના દરેક ચૂંટણીમાં આવું થાય છે. આંબેડકરવાદી પક્ષોના જૂથવાદનો અંત આવે તેની સામાન્ય દલિત મતદારો ઘણા વર્ષોથી રાહ જોઈ રહ્યાં છે. પરંતુ તેમણે એ સમજવું જોઈએ કે વાસ્તવમાં આવું થવાનું નથી.

મહારાષ્ટ્રમાં બે મોટા ગઠબંધન છે અને ત્રીજા મહત્વના પક્ષ તરીકે વંચિત બહુજન અઘાડીનું નામ લઈ શકાય છે. મહાવિકાસ આઘાડીમાં મુખ્યત્વે કોંગ્રેસ, શિવસેના (ઉદ્ધવ ઠાકરે જૂથ) અને NCP (શરદ પવાર જૂથ)નો સમાવેશ થાય છે. મહાગઠબંધનમાં ભાજપ, શિવસેના (શિંદે જૂથ) અને NCP (અજિત પવાર જૂથ)નો હિસ્સો છે. તાજેતરમાં યોજાયેલી લોકસભા 2024ની ચૂંટણીના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો, મહાવિકાસ અઘાડી મહારાષ્ટ્રમાં પોતાના દમ પર સરકાર બનાવવાની સ્થિતિમાં હોવાનું જણાય છે. પરંતુ પહેલા છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાન અને તાજેતરમાં હરિયાણાના પરિણામો દર્શાવે છે કે સ્થિતિ પલટાઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાના પરિણામો પણ ચોંકાવનારા હોઈ શકે છે.

આ પણ વાંચો: વકીલ હોવા છતાં ડૉ.આંબેડકર ભગતસિંહનો કેસ કેમ નહોતા લડ્યા?

આવા સમયે આંબેડકરવાદી પક્ષોની સ્થિતિ શું હશે? બહુજન મતદારોની ભૂમિકા આ ​​પક્ષોની સાથે જવાની હશે કે તેની વિરુદ્ધ મત આપવાની? એ સમજવું પડશે.

એવું લાગે છે કે મહારાષ્ટ્રના દલિત મતદારો અને બૌદ્ધિકો આંબેડકરવાદી નેતાઓના રાજકારણ અને ભૂમિકાઓથી કંટાળી ગયા છે. આંબેડકરવાદી રાજકારણીઓ બહુજન સમુદાયના હિત અને વિકાસ વિશે વિચારતા નથી. તેઓ માત્ર તેમના હિતોનું રક્ષણ કરવાનું પસંદ કરે છે. આથી મહારાષ્ટ્રમાં આંબેડકરવાદી બુદ્ધિજીવીઓએ કહેવાતા નેતાઓની સામે મોરચો સંભાળી લીધો છે અને જનતાને સ્પષ્ટ અપીલ કરી રહ્યાં છે કે તેમણે કઈ પાર્ટીને મત આપવો જોઈએ. આ પરિવર્તન શા માટે થઈ રહ્યું છે? ખરેખર તો આંબેડકરવાદી નેતાઓએ આ અંગે વિચારવાની જરૂર છે.

વાસ્તવમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં આંબેડકરવાદી પક્ષોની સ્થિતિ ઘણી જટિલ હોય છે. મહારાષ્ટ્રના ઘણા વિધાનસભા વિસ્તારોમાં ફૂલે-આંબેડકરવાદી મતદારોની નોંધપાત્ર સંખ્યા છે અને તેમનો મત કોઈને પણ જીતવા કે હરાવવા માટે નિર્ણાયક છે. પરંતુ આ મતોનો ઉપયોગ તેમના વિકાસ માટે થતો નથી તે દુઃખદ છે. સમાજના સાંસ્કૃતિક, આર્થિક, સામાજિક અને શૈક્ષણિક વિકાસ માટે માત્ર રાજકીય પ્રતિનિધિત્વ જરૂર છે કે સંકલિત મતબેંકની, તેના પર રાજકીય નેતાઓ અને બૌદ્ધિકો ચર્ચા કરવા તૈયાર નથી.

આમ જોવા જઈએ તો આવા મુદ્દાઓથી બચવું આંબેડકરવાદી પક્ષો માટે આત્મહત્યા સમાન છે, કારણ કે આજના બદલાતા ભારતમાં રાજદ્વારી નિર્ણયોથી જ પોતાના લક્ષ્યો પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આનો અર્થ દલિત રાજકીય પક્ષોને વિખેરી નાખવાનો નથી, પરંતુ તેને કૂટનીતિક રાજકીય સમજૂતી માટે વધુ સક્ષમ બનાવવાનો છે. એક પક્ષ-એક સંગઠન તેની ફોર્મ્યુલા હોઈ શકે છે.

આ મહિને યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં આંબેડકરવાદી પક્ષોનું કોઈ ગઠબંધન બને તેવી કોઈ શક્યતા નથી. તેનું કારણ દલિતોમાં રહેલી વિસંવાદિતા છે. મહારાષ્ટ્રમાં આંબેડકરવાદી પક્ષો ઘણા જૂથોમાં વહેંચાયેલા છે અને તેઓ માત્ર વિવિધ પેટા જૂથોને પોતાના તરફ ખેંચીને પ્રતીકાત્મક મતો મેળવવા માંગે છે. એકેય પક્ષ જીતની ફોર્મ્યુલાને જોયા વિના માત્ર પોતાનું અસ્તિત્વ દેખાડવા પૂરતો જ મર્યાદિત જણાય છે. દરેક ચૂંટણીમાં આ જ બાબતનું પુનરાવર્તન થવાના કારણે દલિત મતદારો પણ અન્યત્ર વિખેરવા લાગ્યા છે. 

આ પણ વાંચો:  એ 11 દિવસમાં ડૉ. આંબેડકરે 'સંસ્કારી નગરી'નું અસલી ચરિત્ર જોયું...

કોંગ્રેસ અને ભાજપ આ વિખરાયેલા મતદારોને આકર્ષવામાં વ્યસ્ત છે. કોંગ્રેસ આ માટે બંધારણની રક્ષા અને જાતિ ગણતરી જેવા મુદ્દાઓને પ્રચારમાં લાવી છે, જ્યારે ભાજપ અનામતમાં પેટા વર્ગીકરણનો મુદ્દો લાવીને કેટલીક દલિત જાતિઓની સહાનુભૂતિ મેળવવા માંગે છે. તેથી આ બંને પક્ષો તરફ દલિત મતદારોનો ઝુકાવ હોઈ શકે છે. મહિલાઓને આકર્ષવા માટે ભાજપે લાડલી બહિના યોજના શરૂ કરી છે, જેના દ્વારા સીધા તેમના બેંક ખાતામાં પૈસા મોકલવામાં આવી રહ્યા છે. આમ રીતે ભાજપ મુખ્યત્વે વંચિત દલિત મહિલાઓને નિશાન બનાવી રહી છે.

વાસ્તવમાં બહુજનવાદી વિચારની ઓળખ વંચિત લોકો સુધી પહોંચાડવી જરૂરી હતી. સામાજિક અને આર્થિક અધિકારો સાથે શિક્ષણનું મહત્વ સમજાવીને તેમને જાગૃત કરવાની જરૂર હતી. આ કામ માત્ર દલિતોની સરકાર જ કરી શકે છે અને લોકોને પાર્ટીનો ભાર જાતે ઉઠાવવા માટે પ્રેરિત કરવાની જરૂર હતી. બસપાના સંસ્થાપક માન્યવર કાંશીરામે આ કર્યું હતું. પરંતુ માયાવતી માન્યવરની વ્યૂહરચના જાળવી શક્યા નહીં. મહારાષ્ટ્રમાં પ્રકાશ આંબેડકરની વંચિત બહુજન અઘાડી કેટલીક બેઠકો પર મજબૂત છે, પરંતુ છેલ્લી વિધાનસભા અને લોકસભાના પરિણામોને જોતા તે જીતવાની સ્થિતિમાં જણાતી નથી.

બીજી તરફ બાબાસાહેબના બીજા પૌત્ર આનંદ આંબેડકર અને પ્રપૌત્ર રાજરત્ન આંબેડકરે મતવિસ્તાર 40 અને 20 મતવિસ્તારોમાં પોતાના ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા છે. બીજી તરફ સુરેશ માને, સંજય કોકરે અને પ્રકાશ શેડગેએ એક સ્વતંત્ર રાજકીય ગઠબંધન બનાવ્યું છે. BAMCEF દ્વારા રચાયેલ પીપલ્સ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા (D) અને બહુજન મુક્તિ મોરચા પણ મેદાનમાં છે. રામદાસ આઠવલે, જોગેન્દ્ર કવાડે અને સુલેખા કુંભારે છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓથી ભાજપ સાથે છે, જ્યારે બૌદ્ધિકોનો ઝુકાવ કોંગ્રેસ તરફ છે. આવા બહુઆયામી રાજકારણમાં દલિત મતદારો કોને મત આપે?

જો કે મહારાષ્ટ્રમાં આંબેડકરવાદી રાજકારણ ખૂબ જ ગતિશીલ દેખાઈ રહ્યું હોવા છતાં તેમાં વિભાજનનો એક મોટો પડકાર છે. તેમ છતાં વંચિતોની સંખ્યાને જોતાં સંયુક્ત અભિગમ, નક્કર સામાજિક, આર્થિક, સાંસ્કૃતિક અને શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો સાથે એક મજબૂત રાજકીય વિકલ્પ ઊભો કરી શકાયો હોત, પરંતુ સ્વાર્થી તત્વોએ એ તક ગુમાવી દીધી. મહારાષ્ટ્રમાં સામાજિક વસ્તીના આંકડાઓ પર નજર નાખીએ તો ડો. આંબેડકરના નામ પર આટલા બધી પાર્ટીઓનું બનવું તકવાદ નામના નવા રોગનું લક્ષણ છે.

આ પણ વાંચો: જ્યારે વડના ઝાડ નીચે બેસીને ડૉ. આંબેડકર ચોધાર આંસુએ રડેલાં...