કોઈ એક કેસના આરોપીનું ઘર તોડીને તેના પરિવારને સજા કેમ અપાય છે?

સુપ્રીમ કોર્ટે ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, ગુજરાત સહિત દેશના અનેક રાજ્યોમાં બુલડોઝરની કાર્યવાહીને લઈને મહત્વનો નિર્ણય આપ્યો છે. કોર્ટે કહ્યું કે કોઈપણ પરિવાર માટે પોતાનું ઘર એક સપનું હોય છે અને તે વર્ષોની મહેનત પછી બને છે. તેથી, કોઈનું ઘર ફક્ત એટલા માટે તોડી શકાય નહીં કે તે કોઈ કેસમાં આરોપી અથવા દોષિત છે. 

બેન્ચે કહ્યું કે વહીવટીતંત્ર ન્યાયાધીશ ન બની શકે અને કોઈની મિલકત માત્ર એટલા માટે તોડી ન શકાય કારણ કે સંબંધિત વ્યક્તિ આરોપી અથવા દોષિત છે. જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ અને જસ્ટિસ કેવી વિશ્વનાથનની બેંચે કહ્યું કે બદલો લેવા માટે બુલડોઝરની કાર્યવાહી કરી શકાય નહીં.

કોર્ટે કહ્યું કે ઘર એ મૂળભૂત અધિકાર છે અને નિયમોનું પાલન કર્યા વિના તેને છીનવી શકાય નહીં. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે મનસ્વી કાર્યવાહીને બદલે નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ. સરકારમાં જનતાનો વિશ્વાસ તેના પર નિર્ભર કરે છે કે તે લોકો પ્રત્યે કેટલી જવાબદાર છે અને તે તેમના અધિકારોનું કેટલું રક્ષણ કરે છે. તેમની મિલકતો પણ સુરક્ષિત હોવી જોઈએ.

કોર્ટે કહ્યું કે વહીવટીતંત્ર ન્યાયાધીશ ન બની શકે અને કાયદાકીય પ્રક્રિયાને અનુસર્યા વિના બુલડોઝરની કાર્યવાહી જેવી બાબતો થઈ શકે નહીં. એટલું જ નહીં, બંધારણની કલમ 142નો ઉપયોગ કરીને સુપ્રીમ કોર્ટે બુલડોઝરની કાર્યવાહીને લઈને સમગ્ર દેશ માટે માર્ગદર્શિકા નક્કી કરી છે.

બુલડોઝર એક્શન પર કોર્ટે શું માર્ગદર્શિકા નક્કી કરી?

કોર્ટે કહ્યું કે, લેખિત સૂચના આપ્યા વિના કોઈની મિલકત તોડી ન શકાય. આ નોટિસ ઓછામાં ઓછા 15 દિવસ પહેલા મળવી જોઈએ. આ રજિસ્ટર્ડ પોસ્ટ દ્વારા મોકલવું જોઈએ અને સંબંધિત બિલ્ડિંગ પર પણ ચોંટાડવું જોઈએ. સાથે જ એ પણ જણાવવું જોઈએ કે શા માટે ઈમારત તોડી પાડવામાં આવી રહી છે. આ જ નોટિસમાં એ પણ જણાવવાનું રહેશે કે આ કાર્યવાહીને રોકવા માટે શું કરી શકાય.

આ પણ વાંચો: સોમનાથમાં બુલડોઝર કાર્યવાહી પ્રતિબંધ મૂકવા સુપ્રીમનો ઈનકાર

કોઈપણ મિલકત પર બુલડોઝર દ્વારા કાર્યવાહી કરતા પહેલા તેના માલિકને વ્યક્તિગત સુનાવણીની તક આપવી પડશે. આ સિવાય અધિકારીઓએ આદેશ અંગે મૌખિક માહિતી આપવાની રહેશે. બુલડોઝર કાર્યવાહીની વિડિયોગ્રાફી પણ કરવામાં આવશે જેથી કોર્ટની માર્ગદર્શિકાનું પાલન થયું કે નહીં તે અંગે પુરાવા મળી શકે.

કોર્ટે કહ્યું કે ડિસ્ટ્રીક્ટ મેજિસ્ટ્રેટે એ જોવાનું રહેશે કે બુલડોઝર કાર્યવાહીના નિયમોનું પાલન થઈ રહ્યું છે કે નહીં. તેમણે નક્કી કરવાનું રહેશે કે જે ઈમારતો ગેરકાયદે છે તેને જ તોડી પાડવામાં આવે અને તેમાં પણ નિયમોનું પાલન કરવામાં આવે. નિયમોનું પાલન કર્યા વિના મકાનો કે બિલ્ડીંગ તોડી પાડનાર અધિકારીઓ સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. કન્ટેમ્પ્ટ ઓફ કોર્ટની કાર્યવાહી પણ થઈ શકે છે. આ સિવાય દંડ પણ થઈ શકે છે. એટલું જ નહીં, મિલકતને તોડી પાડવાને કારણે થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ પણ સત્તાવાળાઓ પાસેથી થઈ શકે છે.

જસ્ટિસ બીઆર ગવઈએ કહ્યું કે કાયદા હેઠળ તમામ નાગરિકો સાથે સમાન વ્યવહાર થવો જોઈએ. કોઈનું ઘર તોડવું એ તેના મૂળભૂત અધિકારની વિરુદ્ધ છે. કોર્ટમાં કેટલાક રિપોર્ટનો ઉલ્લેખ કરતા તેમણે કહ્યું કે કોઈનું ઘર કોઈ ગુના માટે તોડી પાડવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ તે જ ગુનો કરવા બદલ અન્ય સમાજની વ્યક્તિ સામે આવી કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી નથી.

કોર્ટે કહ્યું કે જો કોઈ ગેરકાયદે બાંધકામ તોડવું હોય તો તેમાં કોઈ પક્ષપાત ન કરવો જોઈએ અને આરોપી કે તેના સમાજના બેકગ્રાઉન્ડને ધ્યાનમાં રાખીને કાર્યવાહી ન કરવી જોઈએ.

જસ્ટિસ ગવઈએ કહ્યું કે, એ નક્કી કરવું જોઈએ કે કોઈપણ આરોપીના બંધારણીય અધિકારોનું ઉલ્લંઘન ન થાય. વહીવટીતંત્ર કોઈપણ વ્યક્તિને દોષિત ઠેરવી શકે નહીં અને તેના આધારે મકાન તોડી શકાય નહીં. આવી ઘટનાઓ સીધી કાયદાની ભાવના પર પ્રહાર કરે છે.

આ પણ વાંચો: 'બુલડોઝર ન્યાય'નો મામલો સુપ્રીમમાં પહોંચ્યો, ૨ સપ્ટેમ્બરે સુનાવણી